'Jij wil hier niet meer komen en ik wil je hier niet meer zien'
Verhalen uit de praktijk
Cynthia Blok van Reclassering Nederland en Redouan Azelmad, ervaringsdeskundige en nu eigenaar van zijn eigen bedrijf R.A. Ervaringsdeskundige dat presentaties geeft om jongeren op het rechte pad te houden, zitten bij elkaar om te praten over de impact van criminaliteit op jonge mensen. Ze weten waar ze het over hebben. De een deed alles wat god verboden heeft, de ander begeleidt dergelijke jongens al meer dan vijftien jaar. In hun gesprek wordt één ding al snel duidelijk: alleen wie geholpen wil worden, kan uiteindelijk uit het criminele circuit stappen.
Redouan heeft naar eigen zeggen “best veel” op zijn kerfstok. Van de handel in drugs tot gewapende overvallen. “Ik was een boze, verdwaalde jongen. Dat is begonnen op de basisschool. Ik merkte dat bepaalde kinderen voorgetrokken werden. Nu zie ik dat het kwam omdat ik Marokkaan ben, maar als kind wist ik niet hoe het zat. Ik wist alleen dát het zo was. Daardoor zonderden we ons af; ik en de andere Marokkanen op school vormden een eigen groep, apart van de rest.”
Redouan en zijn vriendjes waren geen lieverdjes: “Werd ik de ene dag gepest, dan wachtte ik diegene de volgende ochtend op en pakte hem aan. De juf zag alleen dat ik iemand in elkaar sloeg. Dus kreeg ik straf. En als ik het uitlegde, dan zei ze: ‘Je moet niet altijd naar anderen wijzen.’ Bij mij ging het van kwaad tot erger; ik ging naar andere scholen en kwam uiteindelijk op een zmok-school waar moeilijk opvoedbare kinderen zitten. Daar waren kinderen bijna hetzelfde als ik, dus we waren meer aan het vechten, dan bezig met de lessen.”
Na schooltijd haalt Redouan met zijn vaste vrienden steevast kattenkwaad uit. En in een buurt die niet goed bekend staat, waar niets te doen is voor jonge kinderen, groeit dit al snel uit tot vandalisme. “Wij gooiden ruiten in terwijl de buurman met een uitkering in een vette Porsche reed. We wisten allemaal dat hij die niet verdiend had met eerlijk werk. Dat wilden wij ook wel. We begonnen met een zak chips stelen in de Albert Heijn. Al snel liepen we naar het zwembad om fietsen te jatten. Ik maakte in die tijd de grap dat de triatlon uitgevonden is door Marokkanen: lopend naar het zwembad en fietsend terug. Ik werd gepakt met een gestolen fiets. Mijn vader haalde me op van het politiebureau en gaf me een pak slaag. Waarna ik dacht: is dit alles? Dan kan ik nog wel een stap verder gaan in mijn daden. Toen ik voor het eerst voor de rechter verscheen, kreeg ik een taakstraf bij de reclassering of een taakstraf en toezicht van de reclassering. De reclassering deed ik omdat ik anders de gevangenis in ging. Niet omdat ik geholpen wilde worden. Maar na een paar keer naar de reclassering gaan, zagen ze er geen heil meer in en belandde ik alsnog in de gevangenis.”
Zelf initiatief tonen
Cynthia herkent het verhaal van Redouan uit haar dagelijkse praktijk. “Als toezichthouders komen wij om de hoek kijken als er een verdenking of een veroordeling voor een strafbaar feit is. Wij gaan diegene begeleiden om zo te voorkomen dat iemand nog een keer in aanraking komt met justitie. Als verdachte of veroordeelde moet je wel zelf initiatief tonen. Wat ik herken in het verhaal van Redouan is die drang om buiten te zijn. Niemand wil de gevangenis in en dan is je af en toe melden bij ons het makkelijke alternatief. Dat kost je een uurtje in de week en daarna kun je weer gaan en staan waar je wil.”
Redouan beaamt: “Als je de bak ingaat kun je niet meer doen wat je buiten deed. Ben je dealer, dan wil je niet in die cel zitten want dan kun je niet meer dealen. Ik heb ze gezien, gasten die even naar de reclassering gaan. ‘Ja mevrouw, nee mevrouw, geen bijzonderheden.’ En daarna stappen ze naar buiten en leveren hun zakje drugs af bij de klant. Je levert een uurtje van je leven in om niet je hele vertrouwde leven kwijt te zijn.”
Cynthia begint altijd bij de persoon die ze begeleidt met de simpele opmerking: jij wil hier na het toezicht niet meer komen en ik wil je hier dan niet meer zien. “Ik geloof in de kracht van samenwerken. Je pakt jouw traject samen met mij of een collega van mij op om die gedragsverandering te bewerkstelligen die nodig is om dat rechte pad terug te vinden.”
Maar al ben je van goede wil, toen Redouan het traject doorliep, was je aan het einde ervan ook echt klaar: “Nu is er nog twee jaar controle op wat je doet. Maar in mijn tijd niet. Dan verviel het toezicht en viel je terug in je oude vriendengroep én oude gewoontes. Daar komt bij: mijn situatie was ook niet veranderd. Ik had nog steeds geen opleiding en een uitzichtloze toekomst. Dus wat ging ik doen? Ik pakte de draad gewoon weer op.”
Volgens Cynthia zit hier een belangrijk probleem voor criminele jongeren die willen stoppen met hun oude leven: waar vind je na het reclasseringstoezicht mensen die je kunnen helpen om een ander leven op te bouwen? Dat blijkt heel lastig. “Neem alleen al werk vinden. Het staat nog net niet op je voorhoofd geschreven, maar in de praktijk is een vaste baan vinden nauwelijks te doen voor mensen die in aanraking geweest zijn met justitie. Dat verleden dreunt je hele leven lang na bij alles wat je doet."
Psycholoog
Redouan bevestigt dat. “Als de reclassering stopt, vallen je vaste kaders weg. Terwijl die kaders je op de been houden om een betere toekomst te vinden. Dat vraagt energie van jezelf. Ik ben zelf naar een psycholoog gegaan. Zoals ik met hem sprak, had ik nog nooit met iemand gesproken. Hij zei: ‘Jij bent een slimme gast, je bent een goed mens.’ Dat had ik nog nooit gehoord. Ik was altijd het uitschot geweest, ook toen ik een klein jochie was dat niet wist waarom ik anders behandeld werd dan andere klasgenootjes. Stel je voor wat dat met je doet: als er altijd op je neergekeken wordt, voel je je niets waard. Natuurlijk ben ik zelf de criminaliteit ingegaan. Ik wil geen slachtoffer spelen, maar ik zie wel waar ik de verkeerde afslag genomen heb.”
Redouans ogen lichten op als hij stelt: “Ik ben nu voor het eerst van mijn leven op een punt dat ik kan zeggen: ik mag zijn wie ik ben. Dat is een verademing, want ik heb me altijd anders voorgedaan dan wie ik ben. Zat ik in jeugddetentie, dan ging ik gewenst gedrag vertonen om er zo snel mogelijk weer weg te kunnen. En dat deed ik overal. Nu hoeft dat niet meer. Ik ben nu gewoon Redouan. Ik hoef niet meer te denken hoe ik met jou moet praten en wat ik moet doen en laten. Ik ben mezelf en dat voelt heel lekker.”
Klik
Het is een lange weg geweest. Je eerst buiten de samenleving geplaatst voelen en alles doen wat god verboden heeft, omdat dit toch is wat iedereen van je verwacht. Naar een leven waarin je jezelf kunt zijn en je rechtmatige plek inneemt in die samenleving waar je je eerst uitgekotst voelde. Er is een omschakeling voor nodig, letterlijk een klik, om die verandering in te zetten. Cynthia weet waar die zit: “De wil om te veranderen begint bij iemand die tegenover je zit en wérkelijk interesse heeft in wie je bent en hoe je leven verlopen is. Echt, niemand wordt slecht geboren. Dus er is iets gebeurd waardoor je zo geworden bent. Kruip áchter die gebeurtenissen en zoek de persoon die daaronder zit. Dan kun je samen gaan werken aan een andere toekomst.”
Redouan knikt instemmend, maar voegt eraan toe: “Je moet ook zelf zien dat er een andere weg is, anders kan niemand je helpen. Vergeet niet dat je altijd omringd bent geweest met criminelen. Ik ken gasten uit criminele families. Gaan zij hun familie de rug toekeren? Ik geloof echt dat er gasten zijn die je nooit uit hun bubbel krijgt. Je leven is zo anders dan jij je als brave burger kunt voorstellen. De crimineel kijkt niet naar de persoon achter zijn daden. Hij heeft nú geld nodig. Hij heeft nú honger en moet dus nú eten. Dan steek je je pistool in je broekband en stapt een snackbar binnen. Daar is wel geld, daar is wel eten. Dat pak ik af want ik heb nú honger. Zo was ik ook. We gingen met zijn tweeën in de buurt van een pinautomaat staan tot iemand zijn pin intoetste. Dan pakte ik die persoon vast en mijn mattie tikte vijftienduizend euro in. Die automaat zei hoeveel we konden opnemen en dat bedrag haalden we van die rekening. Dat we een slachtoffer maakten? Daar dachten we niet eens aan. Als ik daar nu aan terugdenk… verschrikkelijk wat ik anderen aangedaan heb. Met dat gevoel moet ik zien te leven.”
Neerwaartse spiraal
Redouan heeft succesvol zijn criminele leven de rug toegekeerd en heeft nu zijn eigen bedrijf onder de naam R.A. Ervaringsdeskundige . Hij is nog elke dag dankbaar dat het gelukt is. Maar hij wilde. Wie niet wil, ga je nooit overtuigen dat reclassering nut heeft. Die gasten, is Redouan van mening, kun je net zo goed hard straffen. Cynthia: “Maar er is ook een groep die twijfelt. Als je hen hard straft, duw je ze verder in de ellende. Dan bevestig je dat ze niets waard zijn. En als ze dan in de gevangenis zitten, komen ze in een neerwaartse spiraal terecht.”
Dat weet Redouan maar al te goed: “Ik ging erin als boefje maar kwam eruit met de gekste contacten. Een vuurwapen kon ik met één belletje krijgen. En kon ik ervoor een grammetje coke fiksen, nu kon ik ineens een halve kilo regelen. Als jochie zat ik in de bajes tussen de grootste criminelen. Veel van die jongens zijn inmiddels geliquideerd. En dan kijk ik in de spiegel en besef me hoeveel geluk ik heb dat ik afstand heb kunnen nemen van die wereld. Niet omdat ik meer hersens heb dan anderen. Ik wilde niet meer. En geloof me, dan wordt het pas echt moeilijk want je moet alles wat je altijd gedaan hebt en iedereen die je kende achter je laten.”
Basisvaardigheden
Hun oproep: help degenen die willen en degenen die twijfelen. Voor hen werkt zwaar straffen meestal averechts. Cynthia: “En zeker bij jongeren zet je hun ontwikkeling stil door ze op te sluiten. Je wilt dat ze verder kunnen bouwen aan hun leven in plaats van ze een kant op te duwen die ze van kwaad tot erger het criminele leven in helpt. Natuurlijk is vergelding een onderdeel van ons strafsysteem en dat is terecht. Maar er is meer dan die straf alleen en daar zit de uitweg om het rechte pad te kiezen. Ik zie dat we daar met zijn allen voor willen kiezen als de veroordeelde zelf van goede wil is. Dat is zo belangrijk voor ze.”
Redouan besluit: “Weet je wat nog mooier is? Voorkomen dat je in die positie terechtkomt. Die positie waar ik ingezeten heb. Ik had oog voor het snelle geld, maar ik zag de keerzijde niet. Duizend euro in je handen kan ertoe leiden dat jouw familie bedreigd wordt, dat jij onder druk gezet wordt om steeds zwaardere criminelere dingen te doen.
We moeten investeren in de basisschool. Daar leer je wat de basisvaardigheden zijn voor de rest van je leven. Waarom leren we kinderen niet sterk in hun schoenen te staan? Om nee te zeggen en om in te zien dat verkeerde keuzes consequenties hebben voor de rest van je leven? Dat zou mij tientallen jaren ellende bespaard hebben. En voor mij is dát waarom ik nu mijn bedrijfje heb om mijn verhaal te vertellen. Ik ben daar geweest. Ik weet wat de impact van je daden is op je eigen leven en op dat van slachtoffers.”